Mimo zagrożenia, jakie niesie ze sobą zanieczyszczenie instalacji klimatyzacji i wentylacji, nie istnieją przepisy, które nakazywałyby firmom czy zarządcom obiektów dokonywać czyszczenia systemów w określonych odstępach czasu. Określony obowiązek dbania o higienę instalacji nałożony został jedynie na placówki służby zdrowia – należy w nich powtarzać czyszczenie co 24 miesiące. Z drugiej strony Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z 1999 r. w sprawie ogólnych przepisów BHP jasno wskazuje na konieczność konserwowania urządzeń klimatyzacji i wentylacji. Obowiązek leży po stronie pracodawcy, który musi zapewnić pracownikom zdrowe środowisko pracy. Zaniedbanie higieny systemu może kosztować pracodawcę 1-2 tys. zł grzywny, w niektórych przypadkach zaś kierowany jest wniosek do sądu, co w dalszej perspektywie oznaczać nawet grzywnę o wysokości 30 tys. zł.
Choć czyszczenie systemu oraz czyszczenie lub wymiana filtrów to obowiązek dość uciążliwy, najemców i zarządców powinien przekonać fakt, że jedynie przy zadbanej instalacji możliwe jest uzyskanie założonych przez projektanta parametrów pracy systemu. Innymi słowy, zanieczyszczona wentylacja będzie niewydolna – nie dostarczy poszczególnym pomieszczeniom wymaganej ilości świeżego powietrza. Ponadto, drobnoustroje, bakterie i wirusy nie zatrzymane przez filtry będą swobodnie przemieszczać się przez instalację, powodując większą zachorowalność wśród pracowników i znacznie niższą wydajność pracy.
Wirus w szybie wentylacyjnym
Poważnym problemem ekonomicznym i logistycznym jako konsekwencja zaniedbanej higieny systemu wentylacji i klimatyzacji może być wspomniana znacznie wyższa zachorowalność wśród pracowników. Skrajnym przypadkiem jest legionelloza, powodująca zapalenie płuc, a w sporadycznych przypadkach nawet śmierć. Zakażenie bakterią legionelli ma podobne objawy jak angina. Ryzyko zachorowania zwiększa się w przypadku przebywania w dużych skupiskach ludzkich, jak obiektach użyteczności publicznej, szczególnie ciepłych i wilgotnych pomieszczeniach.
Pracujący we wnętrzach klimatyzowanych o wiele częściej zapadają również na choroby górnych dróg oddechowych, charakteryzujące się ostrym bólem gardła, gorączką, katarem. W nieregularnie czyszczonych instalacjach rozwijają się wirusy i bakterie, które są następnie transportowane do poszczególnych pomieszczeń w obiekcie.
Wymiana filtra
W przypadku systemów klimatyzacji i wentylacji elementem, który najczęściej podlega uszkodzeniom jest filtr. Częstotliwość wymiany zależna jest od warunków zewnętrznych obiektów – tłumaczy Ireneusz Makowski, właściciel firmy CLIMA-BUD. Bywa, że filtr wymaga wymiany nawet co 2 tygodnie, średnio są to jednak 3 miesiące, a minimum stanowi wymiana raz w roku. Jeżeli filtry są wyposażone w elektroniczną informację o stanie zabrudzenia (obecnie jest to już raczej standard), którą można odczytać z rozdzielni elektrycznej obsługującej wentylację, to wymiana powinna nastąpić po wejściu automatyki centrali klimatyzacyjnej w stan alarmu. Inne oznaki to zaduch, parowanie szyb okiennych oraz nieprzyjemny zapach z klimatyzacji.
Pamiętajmy, że zanieczyszczony, zapchany filtr wpływa na znaczne obniżenie skuteczności wentylacji. Przez system przepływa coraz mniej powietrza, co oznacza, ze urządzenie centralne musi pracować ze znacznie wyższą mocą, aby spełnione były potrzeby poszczególnych pomieszczeń obiektu. Zbyt rzadka wymiana filtra powoduje zanieczyszczenie całego układu przewodów wentylacyjnych oraz wyższe koszty eksploatacji i zużycia energii elektrycznej – przestrzega Ireneusz Makowski.
Filtrowanie powietrza
Dlaczego należy dbać o czystość filtrów oraz całego systemu? Zanim powietrze z zewnątrz trafi do poszczególnych wentylowanych lub klimatyzowanych pomieszczeń musi zostać przefiltrowane ze względu na jego pogarszającą się jakość (filtry przedłużają ponadto żywotność wentylatorów i klimatyzatorów). Na powierzchni filtra osadzają się zanieczyszczenia, cząsteczki stałe z powietrza. Niektóre materiały absorbują i zatrzymują związki gazowe oraz drobne pyłki (jak pyły alergizujące).
Najczęściej stosuje się filtry włókninowe, których trwałość i skuteczność zależy przede wszystkim od rodzaju materiału, z którego zostały wyprodukowane. Mogą to być włókna poliestrowe, szklane, poliuretanowe lub lateksowe. Np. włókna szklane są odporne na działanie wysokich temperatur (do ok. 300 st. C) i kwasów, ponadto nie absorbują wody.
Znacznie rzadziej stosuje się filtry z węglem aktywnym, które jednak bardzo skutecznie zatrzymują na sobie i wchłaniają substancje gazowe z powietrza. Montaż tego typu filtrów zaleca się szczególnie w wentylatorach nawiewnych po stronie wtłaczającej powietrze, eliminują one bowiem wszelkie zapachy, które mogą być nieprzyjemne dla użytkownika (np. spaliny samochodowe). Oprócz tego wkład z filtrem staje się warstwą izolacji akustycznej.
Jeśli wymagamy od filtra wyższej skuteczności, musimy wybrać produkt charakteryzujący się bardzo zwartą strukturą, która absorbować będzie zanieczyszczenia o jak najmniejszej średnicy. Należy jednak pamiętać, że może to wpłynąć na zwiększenie oporu powietrza w instalacji. Czasami osiągnięcie idealnej filtracji przy jednoczesnych wysokich parametrach pracy systemu wentylacji jest niemożliwe.
Ponadto, jeśli chcemy, aby system wentylacji czy klimatyzacji utrzymany był w jak najlepszym stanie higienicznym, musimy pewne aspekty uwzględnić już na etapie projektowania. Niezwykle ważne jest umożliwienie przeprowadzania przeglądów i czyszczenia, czyli łatwy dostęp do instalacji.