Zasiłek chorobowy oraz świadczenie rehabilitacyjne z założenia stanowią rekompensatę wynagrodzenia utraconego z powodu choroby, uniemożliwiającej wykonywanie obowiązków zawodowych. Straty w tym wypadku ponosi nie tylko Zakład Ubezpieczeń Społecznych, ale też pracodawca, zmuszony np. do zorganizowania zastępstwa dla nieobecnego pracownika. Kontrole niejednokrotnie wykazują, że zwolnienie lekarskie bywa traktowane jako alternatywna dla zwykłego urlopu.
Przeprowadzanie kontroli prawidłowości wykorzystania zwolnień lekarskich jest ustawowym prawem i obowiązkiem Zakładu Ubezpieczeń Społecznych. To Zakład jest dysponentem środków zgromadzonych w Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, w tym funduszu chorobowego i wypadkowego. Z tych funduszy wypłacane są takie świadczenia, jak zasiłek chorobowy w przypadku krótkotrwałej niezdolności do pracy czy w przypadku dłuższej – świadczenie rehabilitacyjne – wyjaśnia Elżbieta Fijor z Departamentu Zasiłków w Zakładzie Ubezpieczeń Społecznych.
Kontrolę ZUS może przeprowadzić zarówno w pracy, jak i w domu czy innym miejscu pobytu pracownika korzystającego ze świadczenia. Ekspertka podkreśla, że kontroli może podlegać każde zwolnienie, niezależnie od wskazań lekarza. Znaczenia w tym wypadku nie ma również rodzaj i uciążliwość choroby, w tym to, czy pacjent musi leżeć, czy może chodzić. To drugie wskazanie stwarza w praktyce dużo wątpliwości – wyjaśnia Fijor. – Pracownicy często nie do końca właściwie interpretują zapis, że ubezpieczony w trakcie orzeczonej niezdolności do pracy może chodzić. Oznacza to, że może samodzielnie udać się do przychodni, na rehabilitację czy na zakupy, jeżeli nie ma innego domownika, który mógłby za niego to zrobić. Najważniejsze jest to, że pomimo tego wskazania, nie wolno mu wykonywać pracy.
Nadrzędnym zadaniem zwolnienia lekarskiego jest umożliwienie choremu jak najszybszego powrotu do zdrowia. Pracownik korzystający ze świadczenia, a jednak wykonujący pracę zarobkową lub wykorzystujący zwolnienie niezgodnie z jego przeznaczeniem, musi liczyć się z tym, że straci prawo do zasiłku. Dla przykładu, w I kwartale 2015 r. łączna kwota cofniętych bądź pomniejszonych świadczeń sięgnęła 53 mln zł. W całym ubiegłym roku było to 177 mln.
Zwolnienia lekarskie stanowią również duży problem dla pracodawców. Największy problem mają małe firmy, ponieważ zorganizowanie pracy w takim przedsiębiorstwie jest niezwykle trudne. Kiedy pracownik idzie na zwolnienie lekarskie, istnieje spore ryzyko, że był on niezastąpiony i teraz poradzenie sobie z jego nieobecnością może być trudne. W większych firmach jest to dużo łatwiejsze – ocenia Łukasz Kozłowski, ekspert Pracodawców RP. Ponadto należy pamiętać, że wynagrodzenia z tytułu niezdolności do pracy z powodu choroby wypłacane są przez pracodawcę z jego środków za okres 33 dni, a w przypadku pracowników po 50. roku życia za okres 14 dni niezdolności do pracy w roku kalendarzowym. Dopiero po tym okresie obowiązek płacenia zasiłku przejmuje ZUS.
Jeśli pracodawca podejrzewa, że osoba korzystająca z L4 symuluje lub wykorzystuje okres zwolnienia do wykonywania innej pracy zarobkowej, może przeprowadzić kontrolę prawidłowości także za ten okres, w którym obowiązek wypłacania środków spoczywa na nim. Płatnicy zatrudniający powyżej 20 osób, przeprowadzają kontrole we własnym zakresie, natomiast mniejsze firmy mogą zgłaszać się do ZUS-u. Kontrola to dobry instrument, z którego korzysta się wtedy, kiedy faktycznie zachodzą okoliczności budzące zastrzeżenia. Pozwala to wyeliminować nie tyle bardzo długie urlopy lekarskie, kiedy kontrola ze strony ZUS-u jest praktycznie nieuchronna, ile krótkie zwolnienia lekarskie będące na przykład formą przedłużenia urlopu wypoczynkowego – podsumowuje Łukasz Kozłowski.