Zrównoważony rozwój, a przy tym w dużej mierze zrównoważone inwestycje budowlane (jak wiadomo, budownictwo – wytwarzanie i eksploatacja, pochłania wielkie ilości energii), realizowane w duchu dbałości o środowisko i ekologii, to obecnie temat globalny, obejmujący wszystkie obszary współczesnego funkcjonowania, w tym politykę, szeroko rozumianą gospodarkę oraz prawo (zarówno lokalne, jak i na poziomie ogólnoświatowym). W tym ostatnim obszarze największe znaczenie maja regulacje unijne, które w chwili obecnej są podstawowym źródłem prawa również w Polsce. Rok rocznie w UE przeznaczane są ogromne środki na wdrażanie polityki zrównoważonego rozwoju. Nie brak jest także źródeł prawa i organizacji prawo tworzących o zasięgu globalnym (np. World Green Building Council), które koordynują działalność na rzecz zrównoważonego rozwoju, przyznają (pośrednio) certyfikaty jakości ekologicznej obiektów budowlanych. A zatem, w świetle dzisiejszych trendów, treści dostępnych regulacji prawnych oraz definicji zrównoważonego rozwoju (art. 3 pkt 50 Ustawy z Prawo ochrony środowiska), zrównoważona inwestycja budowlana to taka, która wypełnia założenia zrównoważonego rozwoju oraz spełnia wymogi nałożone przepisami unijnymi w zakresie energooszczędności i wykorzystania energii ze źródeł odnawialnych. Jej realizacja powinna zapewniać korzyści inwestorowi, przy jednoczesnym zminimalizowaniu wpływu takiej inwestycji na środowisko i społeczeństwo. Najważniejszym etapem polityki zrównoważonego rozwoju pozostaje tzw. Pakiet energetyczno-polityczny, w tym Dyrektywa 2009/91/WE w sprawie promowania energii ze źródeł odnawialnych oraz nowa Dyrektywa 2010/31/UE w sprawie charakterystyki energetycznej budynków, uchylająca poprzednią Dyrektywę na ten temat. Najważniejsze założenia
Dyrektywy 2010/31/UE to:
- zmniejszenie do 2020 r. emisji CO2 i energochłonności o 20 % w stosunku do 1990 r.;
- od 9 lipca 2013 r. każdy nowo wybudowany budynek musi spełniać tzw. „normy minimalnej charakterystyki energetycznej”;
- do końca 2018 r. (w przypadku budynków sfery budżetowej) i do końca 2020 r. pozostałe nowo wybudowane budynki będą musiały wykazać się „niemal zerowym zużyciem energii” i w znacznym stopniu korzystać ze źródeł energii odnawialnych.
Dyrektywa oraz wytyczne do niej wprowadzają m.in.:
- definicję budynku o niemal zerowym zużyciu energii i budynku poddanego ważniejszej renowacji;
- minimalne wymagania dotyczące charakterystyki energetycznej budynków;
- obowiązek sporządzania świadectw energetycznych przy sprzedaży/najmie budynków i obowiązek ich publikowania;
- nowe wymagania techniczne dla instalacji technicznych.
Czy istnieje zrównoważone prawo? Czy polskie przepisy są dostosowane do prawodawstwa UE?
W praktyce, aby inwestycja budowlana mogła mieć status zrównoważonej w świetle przepisów prawa, od samego początku, tzn. od momentu poszukiwania odpowiedniej nieruchomości gruntowej pod zabudowę lub badania ofert nieruchomości budynkowych, musi być precyzyjnie zaplanowana. Badania geologiczne gruntu, projekt, zaplanowane materiały i technologie, muszą uwzględniać: normy środowiskowe i ekologiczne (tj. zużycie energii, emisja CO2, odpady i ścieki, wykorzystanie energii ze źródeł odnawialnych itp.); elementy dialogu społecznego i współpracy (zewnętrznej i wewnętrznej); budowania świadomości wśród pracowników; odpowiednie zarządzanie łańcuchem dostaw i wiele innych czynników. Czy to się im podoba, czy nie, inwestorzy (ale też producenci materiałów budowlanych i inni uczestnicy procesu budowlanego) już wkrótce będą musieli dążyć do spełnienia wymogów określonych w opisanej Dyrektywie i powstałych na jej podstawie przepisów krajowych. Stoją więc przed nie lada wyzwaniem reorganizacji swojej działalności. Nie tylko pod kątem produktowym (w tym wypadku realizowanych inwestycji budowlanych), ale też przede wszystkim nowego podejścia do biznesu i prowadzenia przedsiębiorstwa, pozwalającego na osiągnięcie nie tylko własnych korzyści, choć to oczywiście przede wszystkim, ale też szeroko rozumianej korzyści społecznej, przy pomocy dostępnych narzędzi prawnych.
Z założenia prawo powinno pomagać w realizacji powyższych zmian i idei zrównoważonego budownictwa. Czy jest to „zrównoważone” prawo? Można na to zagadnienie spojrzeć dwutorowo. Po pierwsze, zrównoważone prawo to wspomniane wcześniej przepisy i regulacje, dotyczące realizacji zrównoważonej inwestycji budowlanej. Po drugie jednak prawo to z założenia powinno być spójne i zapewniać (ułatwiać) rozwój gospodarczy, wspierać inwestorów, zapewniać im korzyści, stać na straży ochrony środowiska itd.
W chwili obecnej nie możemy powiedzieć, że istniejące przepisy i regulacje wypełniają wszystkie wymienione warunki i same są zrównoważone. Wprawdzie mamy przepisy unijne, Dyrektywy, wspólne normy, to jednak w wielu aspektach pozostała konieczność wewnętrznego (na poziomie państwa) uregulowania ważnych kwestii.
Wytyczne Dyrektywy 2010/31/UE nakładają na państwa członkowskie obowiązek:
- opracowanie nowej metodologii sporządzania świadectw charakterystyki energetycznej budynków;
- opracowanie wymagań dotyczących charakterystyki energetycznej budynków;
- opracowanie we własnym zakresie definicji „niemal zerowego zużycia energii z uwzględnieniem warunków krajowych;
- wprowadzenie niezależnego systemu kontroli świadectw, a także kar za nieprzestrzeganie prawa w zakresie regulowanym Dyrektywą;
- określenie instrumentów wsparcia finansowego państwa dla inwestorów realizujących zrównoważone inwestycje.
Wprawdzie do 9 lipca 2012 r., kiedy to mamy zmienić krajowe regulacje prawne i dostosować je do wytycznych Dyrektywy, pozostało bardzo mało czasu, niestety nie mamy na razie wiele przepisów wykonawczych ani ich projektów. Mając świadomość, że aspekty prawne związane z jej realizacją, dotyczą całego procesu budowlanego – od projektu, poprzez realizację i eksploatację, po utylizację, można przewidzieć, że zmian w obowiązujących przepisach krajowych i nowych regulacji jest i będzie bardzo wiele:
- Ustawa z dnia 7 lipca 1994 r. – Prawo budowlane (w duchu dążności do szerszego wykorzystywania energii ze źródeł odnawialnych zmieniony został pkt 6, dodany w art. 33 ust. 2 Ustawy prawo budowlane, który wchodzi w życie w dniu 01 sierpnia 2012 r.);
- Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. – Prawo ochrony środowiska;
- Ustawa z dnia 10 kwietnia 1997 r. – Prawo energetyczne;
- Ustawa z dnia 21 sierpnia 1997 r. – o gospodarce nieruchomościami;
Nowe przepisy wykonawcze, zmieniające dotychczasowe rozporządzenia:
- w sprawie metodologii obliczania charakterystyki energetycznej budynków oraz sposobu sporządzania wzorów świadectw ich charakterystyki energetycznej;
- w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki oraz ich usytuowanie;
- w sprawie szczegółowego zakresu i formy projektu budowlanego;
- w sprawie książki obiektu budowlanego;
- w sprawie przeprowadzania szkoleń i egzaminów dla osób ubiegających się o prawo do sporządzania świadectw charakterystyki energetycznej budynków.
W chwili obecnej trwają prace nad projektem ustawy o charakterystyce energetycznej budynków.
Przeszkody dla wdrażania idei zrównoważonego budownictwa w Polsce.
Główną przeszkodą dla inwestorów jest brak wspomnianych i opisywanych powyżej narzędzi prawnych. Z tego względu nie jest to zadanie łatwe ani też „opłacalne”. Istnieje wiele ryzyk i zagrożeń wywołanych przede wszystkim lukami w prawie, niespójnością przepisów i niepewnością co do treści przyszłych regulacji. Trudno powiedzieć, w jakim kierunku pójdzie polityka państwa, co na chwilę obecną utrudnia planowanie i realizację zrównoważonych inwestycji budowlanych w Polsce. Czy metodologia określająca wymagania dla charakterystyki energetycznej budynków, będzie uwzględniała uzyskane certyfikaty? Jakie będą normy minimalnego zużycia energii? Nie znamy odpowiedzi na te pytania ani na wiele innych. A przecież proces inwestycyjny jest i tak wystarczająco trudny, wziąwszy pod uwagę brak spójnych planów zagospodarowania przestrzennego, niesprzyjające procedury administracyjne przy uzyskaniu pozwolenia na budowę, specustawy, niepewność źródeł finansowania. Właśnie kwestia finansowa – kosztów realizacji przepisów prawa (wdrażanie nowych technologii, pozyskiwanie energii, zmiana istniejących urządzeń, wykorzystywanie specjalnych materiałów), jest jedną z kluczowych dla inwestorów, o ile mają oni realizować inwestycje zrównoważone. Ważny jest tu także aspekt nie tylko inwestorów, ale firm produkujących materiały i rozwiązania budowlane, które nie będą spełniać nowych norm. Przypomnijmy, iż w innych krajach Europy uczestnicy zrównoważonej inwestycji budowlanej (w tym inwestorzy, ale też nabywcy), mogą liczyć na ulgi podatkowe czy korzystne kredyty. Brak odpowiedniego systemu zachęt oraz realizacji postulatu „zapewnienia korzyści inwestorowi, przy jednoczesnym zminimalizowaniu wpływu takiej inwestycji na środowisko i społeczeństwo”, stanowi zatem jedną z najważniejszych przeszkód wdrażania idei zrównoważonego budownictwa. Wszystko więc zależy od tego, jak Polska rozwiąże kwestię zachęcania inwestorów do wykorzystywania nowych technologii.
Szanse dla firm zaangażowanych w proces zrównoważonej inwestycji budowlanej.
Obecnie prawdopodobnie nie wygląda to zbyt zachęcająco, jednak oprócz istnienia wielu uciążliwych obowiązków związanych z wdrożeniem założeń zrównoważonego budownictwa, istnieją też nowe perspektywy i możliwości dla uczestników tego procesu. Mimo wszystko należy przypuszczać, że część wspomnianych problemów powinna zniknąć w miarę funkcjonowania omawianych Dyrektyw i później – przepisów krajowych tworzonych na ich tle. Realizacja zrównoważonej inwestycji, chociażby ze względu na odpowiednie planowanie i zarządzanie jej procesem, powinna być łatwiejsza, szybsza, bardziej opłacalna.
Wbrew ogólnemu przekonaniu o braku opłacalności i wysokich kosztach tego typu przedsięwzięć mamy już na polskim rynku doskonałe przykłady przedsiębiorstw realizujących z powodzeniem politykę zrównoważonego rozwoju. Jak już zostało podkreślone, należy mieć świadomość, że konieczności dostosowania się do nowego prawa nie da się uniknąć, a zatem korzystnie jest zacząć realizować je już teraz. W perspektywie pozwoli to na:
- zwiększenie przewagi nad konkurencją;
- oszczędności;
- zwiększenie efektywności przedsiębiorstwa;
- poszerzenie rynków zbytu;
- korzyści w sferze wizerunkowej i relacyjnej;
- możliwości przyspieszenia procedur poprzedzających realizację inwestycji;
- korzystanie z ulg i dofinansowania.
Cytując myśl Petera Druckera, sławy z zakresu zarządzania, że: Każde, najmniejsze nawet społeczne i globalne wyzwanie naszych czasów, jest niczym innym jak ukrytą szansą biznesową, można powiedzieć, iż od inwestorów (i innych uczestników procesu inwestycyjnego) zależy jak wykorzystają oni tę szansę. Jak odnajdą się w nowej rzeczywistości już teraz kształtując popyt na zrównoważone budownictwo.